Homoseksualiteti mund të jetë dekriminalizuar në Shqipëri në vitin 1995, por vetë termi ende gjendet 21 herë në Kodin Penal Shqiptar, një fakt që ekspertët ligjorë dhe aktivistët e të drejtave LGBT thonë se duhet të ndryshojë.
Seksioni i Gjashtë i Kodit Penal, i cili ka të bëjë me “krimet seksuale”, bën dallimin midis marrëdhënieve “seksuale” dhe “homoseksuale” kur bëhet fjalë për klasifikimin e një sërë krimesh të lidhura me seksin, një anomali që kritikët thonë se vetëm stigmatizon më tej shqiptarët LGBT.
Komuniteti LGBT i vendit vazhdon të përballet rregullisht me gjuhë urrejtjeje, diskriminim dhe homofobi, një fakt që Komisioni Evropian, në raportin e fundit mbi progresin e Shqipërisë drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian, tha se ndikon në aksesin në kujdes shëndetësor, arsim, drejtësi, punësim dhe strehim.
“Ekzistenca e këtij diferencimi nga legjislativi shqiptar… nuk ka asnjë përfitim ligjor teknik, por përforcon problemet dhe vakumet me të cilat përballemi në seksionin e krimeve seksuale”, tha avokatja Dea Nini.
Për më tepër, tha Nini, ligji shqiptar aktualisht njeh si viktima të dhunës seksuale vetëm të miturit si rezultat i marrëdhënieve heteroseksuale ose homoseksuale, gratë dhe vajzat si rezultat i marrëdhënieve heteroseksuale ku autori kuptohet se është mashkull, dhe burrat dhe djemtë si pasojë e marrëdhënieve homoseksuale, duke mos marrë parasysh faktin se marrëdhëniet homoseksuale “nuk ndodhin vetëm mes meshkujve homoseksualë, por edhe midis individëve biseksualë, queer, panseksualë”.
Dallimi midis marrëdhënieve heteroseksuale dhe homoseksuale krijon vetëm paqartësi, tha Nini për BIRN.
Synimi mund të ketë qenë ofrimi i një ndarjeje më të detajuar të të dhënave dhe shtrirje të mbrojtjes për të gjithë, por, tha ajo, “në praktikë, kjo kryen funksionin e kundërt, duke shkaktuar paqartësi dhe duke lënë disa subjekte jashtë fokusit të mbrojtjes dhe gjuhës së përdorur”.
Kodi Penal po ndryshohet
Ministria shqiptare e Drejtësisë thotë se nisi punën për ndryshimin e Kodit Penal në shkurt, por në një përgjigje për BIRN ajo nuk hyri në detaje, duke thënë vetëm se Kodi i ri do të jetë në përputhje me Konventën dhe Direktivën e BE-së.
“Në kuadër të harmonizimit të dispozitave të Konventave, të cilat tashmë janë pjesë e legjislacionit të brendshëm, si dhe të harmonizimit me Direktivën e BE-së, për përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga Marrëveshja e Stabilizim Asociimit, si dhe unifikimin e terminologjisë, parashikimet e bëra në këto akte synojnë të pasqyrohen plotësisht në Kodin e ri Penal”, tha ajo.
Vendi ka një rrugë të gjatë për të bërë kur bëhet fjalë për qëndrimet ndaj komunitetit LGBT.
Në vitin 2022, Komisioni Evropian shkroi se, “Në shoqërinë shqiptare, diskriminimi ndaj personave lesbike, homoseksualë, biseksualë, transgjinorë, interseksualë dhe queer (LGBT) është ende shumë i përhapur, veçanërisht në lidhje me qasjen në kujdesin shëndetësor, arsimin, drejtësinë, punësimin dhe strehimin.”
Ai vuri në dukje mungesën e legjislacionit që njeh bashkëjetesën civile ose martesën e të njëjtit seks dhe shprehu keqardhjen për “agresionin fizik dhe gjuhën e urrejtjes, veçanërisht në mediat sociale”, me të cilat përballen shqiptarët LGBT.
Çështja mori sërish vëmendje vitin e kaluar kur autoritetet refuzuan të regjistronin një çift lesbikesh si prindër të dy vajzave foshnje; vetëm njëra nga gratë mund të njihej – si nënë beqare.
Altin Hazizaj, kreu i Qendrës për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve në Shqipëri, CRCA, dhe Ambasadës PINK në Shqipëri, e cila promovon të drejtat LGBT, tha se gjuha e përdorur në ligjin shqiptar për të përshkruar dhunën seksuale është “diskriminuese”.
“Mënyra se si Kodi Penal në Shqipëri përdor termin ‘homoseksual’ është paragjykuese dhe diskriminuese”, tha Hazizaj për BIRN. “Termi përdoret vetëm në seksionin e krimeve seksuale ndërsa përdorimi i fjalës është krejtësisht i gabuar.”
“Merrni për shembull veprën penale ‘marrëdhënie seksuale e dhunshme ose homoseksuale me një fëmijë’ – as mjekët dhe as psikologët nuk bëjnë dallim mes dhunës seksuale bazuar në gjininë e fëmijës, pasi dhuna seksuale ka të njëjtat pasoja për fëmijët dhe seksi i tyre nuk është përcaktues në këtë aspekt.”
“Përdorimi i termit ‘homoseksual’ mbart konotacione negative në shumë gjuhë, përfshirë në gjuhën shqipe”, tha Hazizaj. “Për vite me radhë, bota e zhvilluar ka filluar të përdorë terma që respektojnë identitetin e një personi ose shprehjen e orientimit seksual.”
“Absurde”
Xheni Karaj, drejtuese e Aleancës LGBT në Tiranë, tha se prania e këtij termi në Kodin Penal ishte një dhimbje koke e një periudhe më të hershme kur homoseksualitetit ishte i jashtëligjshëm dhe konsiderohej një sëmundje.
“Si rezultat, ai duhet të ndryshohet nga organet legjislative në atë mënyrë që gjuha e Kodit Penal të mos jetë diskriminuese, por gjithëpërfshirëse dhe respektuese ndaj komuniteteve vulnerabël”, tha Karaj për BIRN.
Kristi Pinderi, një aktivist i të drejtave të njeriut dhe studiues shqiptar me bazë në Kanada, tha se përdorimi i vazhdueshëm i tij ishte “absurd” dhe veçanërisht i dëmshëm në një vend si Shqipëria.
“Një marrëdhënie është seksuale mes dy ose më shumë individëve, si në rastet kur individët e përfshirë në seks janë të të njëjtit seks, ashtu edhe në rastet kur ata janë të sekseve të ndryshme”, tha ai.
“Në një mjedis si Shqipëria, kur izolimi, stereotipet dhe përjashtimi social për shkak të orientimit seksual janë ende shumë të mëdha, përdorimi i termit ‘homoseksual’ në kontekstin e një vepre penale përforcon, ose shton edhe më shumë, kriminalizimin social që vazhdon t’i bëhet komunitetit LGBT.”
“Homoseksualiteti” në ligjin shqiptar
Neni 100 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me të mitur.”
Neni 101 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale të dhunshme me të mitur të moshës 14-18 vjeç.”
Neni 102/a – “Marrëdhënie e dhunshme homoseksuale me të rritur.”
Neni 103 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me persona që nuk janë në gjendje të mbrohen.”
Neni 104 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale nën kërcënimin e armës.”
Neni 105 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale në shpërdorim detyre.”
Neni 106 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me persona të mitur ose nën kujdestari.”
Neni 107 – “Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale në vende publike.”