Gjatë muajve të fundit, fenomeni i rritjes së lekut është bërë i zakonshëm në vend, pavarësisht thirrjeve të komunitetit të biznesit për marrjen e masave parandaluese, duke pretenduar se kostot e prodhimit tani janë më të mëdha se fitimi.
Monedha kombëtare e Shqipërisë, leku, ka shënuar rritje të forta gjatë viteve të fundit dhe eksportuesit e vendit janë gjithnjë e më të pakënaqur.
Në vitin 2016 për të blerë një euro duheshin 140 lekë. Të mërkurën, u deshën pak më shumë se 104 – niveli më i ulët i arritur ndonjëherë. Edhe vlerësimi i lekut është rritur me shpejtësi gjatë muajve të fundit, nga 117 lekë për euro në janar.
Zef Preci, drejtor i Qendrës Shqiptare të Kërkimeve Ekonomike, me qendër në Tiranë, thotë se ka një qarkullim të madh parash në ekonomi – por jo në mënyrë të ligjshme, përmes bankave – gjë që ka ndihmuar në rritjen e vlerës së lekut.
“Rritja e tepërt e lekut reflekton një sërë zhvillimesh, të dominuara nga pompimi i parave informale dhe kriminale në ekonomi, kryesisht në ndërtim, lojëra të fatit dhe sektorin financiar, etj”, tha Preçi për BIRN.
Ai shtoi se kjo është inkurajuar nga politikat e diskutueshme ekonomike, si amnistitë fiskale dhe të aseteve.
“Kjo përkon edhe me një periudhë kur qarkullimi i parasë jashtë kanaleve bankare është në nivelet më të larta historike, si dhe një sërë politikash shtetërore që kanë tërhequr këtë fenomen.
“Kam parasysh nismën për amnisti fiskale, amnisti për pasuri të dyshimta dhe amnisti penale, si dhe nismën për legalizimin e kanabisit për qëllime mjekësore”, tha Preçi.
Eksportuesit dhe operatorët turistikë janë ankuar se si rritja e vlerës së lekut po godet fitimet e tyre, duke pretenduar se tashmë kostot janë shpesh më të larta se fitimet.
Zak Topuzi, kryetar i Shoqatës Shqiptare të Turizmit, tha për BIRN se rritja e monedhës po krijon telashe në sektorin e turizmit.
“Rënia e vlerës së euros me mbi 10 për qind brenda një viti ka krijuar një situatë të vështirë për të gjithë sektorët që punojnë me eksporte. Turizmi dhe udhëtimet përbëjnë pothuajse 46 për qind të eksporteve shqiptare dhe kjo ka krijuar shqetësim në industri”, tha ai për BIRN.
“Qeveria mund të ndihet mirë në një situatë të përkohshme, pasi ul borxhin dhe inflacionin, por situata afatmesme dhe afatgjatë do të dëmtojë turizmin, bujqësinë dhe prodhimin. Struktura e eksportit do të prishet dhe nuk do të ketë interes për të punuar në këta sektorë”, paralajmëroi ai.
Qeveria ka një pikëpamje krejtësisht të ndryshme për situatën. Ministrja e Financave, Delina Ibrahimaj, këmbëngul se rritja e vlerës së lekut ka të bëjë me faktorë të tjerë.
“Zhvlerësimi i euros dhe forcimi i lekut lidhet me të ardhurat që patëm këtë vit. Gjithashtu, janë rritur edhe investimet e huaja direkte. Flukset hyrëse janë rritur nga turizmi, remitancat dhe investimet e huaja”, tha ajo në prill, duke premtuar një diskutim me eksportuesit.
Topuzi tha se kanë zhvilluar disa takime me qeverinë dhe Bankën e Shqipërisë dhe i kanë bërë presion qeverisë për të bërë një analizë dhe për të zbuluar shkakun e situatës.
“Nuk janë as remitanca, as turizëm, as investime të huaja. Mendoj se janë euro informale dhe shitja e apartamenteve me çmime joreale. Këto e kanë krijuar problemin”, tha ai për BIRN.
Ai shtoi se rekomandimi tjetër që i është dhënë qeverisë ishte rritja e rezervave valutore për të frenuar rënien e vlerës së euros.
Një kërkesë tjetër ishin kontrollet më të forta në pikat e këmbimit të parave, sepse nuk kërkohen dokumente dhe njerëzit aktualisht mund të shkëmbejnë aq para sa të duan.
Alban Zusi, kreu i Qendrës Shqiptare të Eksportit, tha se sektori më i prekur nga forcimi i lekut është industria e eksporteve.
“Forcimi i vazhdueshëm i lekut kundrejt euros, i pajustifikuar nga çdo fenomen tjetër ekonomik, po çon në shkatërrimin e të gjitha bizneseve eksportuese dhe bizneseve prodhuese vendase, të cilat nuk mund të konkurrojnë lehtësisht me produktet e importuara, siç janë produktet e ndryshme bujqësore”, Zusi tha për BIRN.
Ai shtoi se industria e turizmit gjithashtu është “ndikuar rëndë” nga kjo.
I pyetur për pasojat, Zusi thotë se shumë biznese eksportuese mund të mbyllen, të mbyllen përkohësisht ose mund të mbyllin disa nga aktivitetet e tyre.
Por më 5 korrik, Banka e Shqipërisë tha se nuk planifikon të ndërhyjë në kursin e këmbimit për të ndaluar forcimin e shpejtë të lekut, pavarësisht shqetësimeve të eksportuesve se monedha e fortë po godet të ardhurat e tyre. Guvernatori i bankës, Gent Sejko, tha se nuk kishte “asnjë arsye për të ndërhyrë”.
Duke njohur koston që kjo kishte për eksportuesit, qeveria në vend të kësaj ka propozuar ndryshime në ligjet fiskale për të ulur barrën e kompanive eksportuese të paktën për dy vitet e ardhshme.
Ndërsa qeveria këmbëngul se forcimi i lekut lidhet me zhvillimet normale ekonomike, shumë janë të bindur se fluksi befasues i eurove në Shqipëri lidhet më shumë me pastrimin e parave nga aktivitetet e paligjshme të shqiptarëve jashtë vendit.
Kritikët vërejnë se pjesa më e madhe e rritjes ekonomike të vendit gjatë disa viteve të fundit ka qenë në ndërtim dhe pasuri të paluajtshme, të cilat janë sektorët e preferuar të pastruesve të parave.