Çfarëdolloj informacioni që Thanasis Koukakis kishte ndarë me lexuesit e tij, nuk mjaftonte. Dikush donte më shumë. Dy herë në harkun e dy viteve janë përgjuar telefonatat e gazetarit financiar. Koukakis mësoi për shkeljen e parë në korrik 2020, kur atij iu dorëzuan disa transkripte të telefonatave të tij. Njëri prej tyre dokumentonte një telefonatë me korrespondentin e atëhershëm të gazetës Financial Times, i cili kishte bashkëpunuar me të. Biseda kishte ndodhur teksa Koukakis po priste të merrte vajzën e tij nga shkolla. Aty ku telefonata mbytej nga zërat e fëmijëve, në transkriptim ishte shënuar “i pakuptueshëm”.
Koukakis i mori transkriptet në një takim me një sinjalizues. Athina në atë kohë ishte në periudhë karantine dhe maskat në fytyrë i shtuan edhe më shumë mister kësaj atmosfere. Koukakis thotë se fillimisht u zemërua kur zbuloi se privatësia e tij ishte shkelur, por më pas dolën në pah instinktet e tij profesionale. “I thashë vetes, në rregull, ky është fillimi i një investigimi të madh gazetaresk.”
Përgjimi i telefonit të Koukakis doli që ishte vetëm maja e një ajsbergu, shkalla e të cilit filloi të shfaqej vetëm verën e kaluar, pasi qeveria e kryeministrit Kyriakos Mitsotakis u mbush me pretendime se kishte spiunuar telefonat e gazetarëve, politikanëve të opozitës, oligarkëve dhe zyrtarë të lartë të shtetit. Kaskada e akuzave, e krahasuar në media me Watergate, ofroi një imazh të një qeverie të kapur me presh në dorë duke shkelur normat demokratike – duke minuar privatësinë, lirinë e shtypit dhe sundimin e ligjit. Qeveria i hodhi poshtë, ose u distancua nga shumë prej pretendimeve. Në prag të zgjedhjeve, ajo do të minimizonte rëndësinë e shqetësimeve të përgjimeve dhe të shkeljes së privatësisë, duke argumentuar se votuesit që përballen me rritjen e inflacionit dhe kostot e energjisë do ta gjykojnë atë kryesisht për mënyrën e trajtimit të ekonomisë.
Më 21 maj u vërtetua se ajo pati të drejtë. Partia Demokracia e Re e qendrës së djathtë e Mitsotakis mundi kundërshtarët e saj në votime, duke siguruar më shumë se 40 për qind të votave. Tani pritet të fitojë një shumicë të plotë në një raund të dytë, të planifikuar për më 25 qershor. Suksesi i qeverisë i është atribuuar mosbesimit të votuesve ndaj opozitës së majtë Syriza, si dhe besimit të tyre se rimëkëmbja ekonomike e pas krizës do të sjellë gjerësisht përfitime shoqërore. Skandali i përgjimeve mund të mos e ketë ndihmuar kryeministrin, por as e ka dëmtuar atë.
Pse kaq shumë grekë zgjodhën të qëndrojnë me Mitsotakisin? “Është ekonomia, budallaqe”, tha Tasos Telloglou, një gazetar që ka udhëhequr raportimin mbi skandalin e përgjimeve për Inside Story, një medium investigativ. “Rritja ekonomike që filloi në 2018 është përshpejtuar nën këtë qeveri.” Për më tepër, tha ai, grekët nuk e panë përgjimin si një çështje elektorale. “Njerëzit mendojnë se kjo nuk i shqetëson, ata mendojnë se është e natyrshme në natyrën e pushtetit politik. Një pjesë e madhe e elektoratit është më e interesuar për përmbajtjen e asaj që zbulohet përmes përgjimit sesa për praktikën aktuale.”
Gjatë epokës së COVID-19, qeveria Mitsotakis u akuzua se ndau të dhënat e qytetarëve grekë pa mbrojtje adekuate, kur nënshkroi marrëveshje të nxituara me gjigantët e teknologjisë të Silicon Valley për të ruajtur shërbimet publike gjatë izolimit. Akuzat – të hedhura poshtë nga qeveria dhe gjigantët e teknologjisë – patën pak ndikim në sferën publike.
Në mënyrë të ngjashme, kishte pak interes nga publiku apo shtypi kur u zbulua për herë të parë se qeveria kishte përgjuar gazetarët që punonin për media të vogla apo ndërkombëtare. Media filloi të fliste për një “Watergate Grek” vetëm pasi skandali u përhap, duke futur në grackë figura të njohura nga biznesi dhe politika.
Në një epokë kur më shumë se gjysma e popullsisë globale ka një llogari në media sociale, ambivalenca rreth mbikëqyrjes digjitale nuk është e pazakontë. Edhe qeveria greke nuk është aspak e vetme që iu drejtuar gjigantëve të teknologjisë për ta ndihmuar atë të menaxhonte sasinë e madhe të të dhënave të gjeneruara nga sektori publik. Një nga firmat që kontraktoi, Palantir, nënshkroi gjithashtu një marrëveshje me Shërbimin Shëndetësor Kombëtar publik në Mbretërinë e Bashkuar, NHS.
Greqia moderne u krijua mbi rrënojat e një shteti policor. Kushtetuta demokratike e vendit u miratua gati 50 vjet më parë, pas rënies së një junte ushtarake të krahut të djathtë që spiunonte këdo që dyshonte për mospajtim. Kritikët thonë se disa nga këto tendenca i kanë mbijetuar tranzicionit drejt demokracisë. Babai i kryeministrit aktual, Konstantinos Mitsotakis, mezi shmangu një thirrje në gjyq për përgjimin e kundërshtarëve politikë dhe gazetarëve, ndërsa ai ishte kryeministër në fillim të viteve 1990. Gjatë Lojërave Olimpike të Athinës 2004, telefonat e shumë njerëzve të shquar – përfshirë kryeministrin e atëhershëm, anëtarët e familjes së tij dhe kryetarin e bashkisë së Athinës – u përgjuan për disa muaj. Përgjimi thuhet se u krye me urdhër të inteligjencës amerikane në atë që u etiketua gjithashtu si “Watergate Grek” nga shtypi në atë kohë.
Ndërsa grekët kanë mësuar të jenë të kujdesshëm ndaj shtetit të spiunazhit, ky dyshim nuk shtrihet në format bashkëkohore të spiunazhit që përfshijnë firmat e teknologjisë dhe ndarjen në masë të të dhënave, sipas Minas Samatas, një profesor emeritus sociologjie në Universitetin e Kretës dhe një ekspert në historinë e spiunimit të njerëzve në vendin e tij. “Ne kemi një trashëgimi mbikëqyrjeje autoritare në Greqi”, tha ai. “Qytetarët grekë kanë frikë nga përgjimi i policisë dhe agjencive shtetërore, por megjithatë janë relativisht apatikë ose indiferentë ndaj përgjimit të korporatave, apo vëzhgimit të të dhënave”.
“Njëqind copëza të munguara”
Roli i shtetit në skandalin e fundit të përgjimit nuk është gjithmonë i qartë. Siç dyshonte Koukakis, transkriptet e telefonatave të tij ishin gjeneruar përmes një përgjimi zyrtar. Një histori e publikuar nga Reporters United, një gazetë investigative greke, do të zbulonte përfundimisht se telefoni i tij ishte përgjuar për rreth dy muaj në vitin 2020 përmes metodave tradicionale – me urdhër të agjencisë së sigurimit shtetëror dhe në bazë të një urdhri gjykate të dorëzuar te një operator telekomunikacioni.
Megjithatë, përpjekja e dytë për të përgjuar telefonin e Koukakis do t’i anashkalonte tashmë këto formalitete. Në verën e vitit 2021, telefoni i tij u infektua me një spyware të teknologjisë së lartë të njohur si Predator, sipas një investigimi nga Inside Story të publikuar në prill të vitit të kaluar. Predator është një mjet përgjimi që e ka prezantuar veten si një konkurrent i Pegasus, i parapëlqyer nga regjimet represive në mbarë botën. Prodhuesit e Predator pretendojnë se ai mund të skanojë të dhënat e ruajtura në një smartphone të infektuar dhe ta kthejë atë në mënyrë efektive në një pajisje dëgjimi. Për institucionet shtetërore që mbeten klientët kryesorë të këtij programi spyware të nivelit të lartë, teknologjia ofron përparësi ndaj përgjimeve tradicionale. Ai mund të vihet në punë shpejt dhe me mbikëqyrje minimale, duke anashkaluar gjykatat dhe operatorët e telekomit.
Në fillim të verës së kaluar, skandali i përgjimeve u kufizua në dy grekë, të dy gazetarë. Krahas Koukakis ishte Stavros Malichudis, një reporter në Athinë për faqen e internetit Solomon dhe bashkëpunëtor i BIRN, i cili kishte zbuluar në nëntor 2021 – nëpërmjet një gazete me prirje të majtë, EfSyn – se telefoni i tij po përgjohej nga shërbimet e sigurisë.
Historia bëri bujë brenda komuniteteve të gazetarëve – një grup start-up-esh të pavarura mediatike, shumë prej tyre bëjnë punë investigative, që ka lindur në peizazhin e pas krizës. Megjithatë, pati pak interes nga shtypi kryesor – duke përfshirë TV, tabloidet dhe mediat e fundit të shkruara të mbijetuara. Përgjimi mori bujë të madhe vetëm verën e kaluar, kur lideri i një partie opozitare zbuloi se telefoni i tij ishte shënjestruar me spyware. Përpjekja për të instaluar Predator në telefonin e Nikos Androulakis, kryetari i partisë së qendrës së majtë Pasok, kishte dalë në dritë pas një kontrolli të rastësishëm nga teknikët në Parlamentin Evropian, ku Androulakis ishte ulur si eurodeputet. Në muajt e ardhshëm, lista e emrave të shquar të shënjestruar nga spyware ose përgjime të autorizuara zyrtarisht do të rritej, duke përfshirë ministra, zyrtarë shtetërorë, gazetarë dhe figura të fuqishme biznesi.
Qeveria greke ka mohuar vazhdimisht çdo lidhje me spyware si Predator. “Asnjë autoritet publik grek nuk as edhe një lidhje me ndonjë lloj spyware të paligjshëm dashakeq”, u tha një zëdhënës gazetarëve vitin e kaluar. Qeveria vuri në dukje gjithashtu se ka miratuar ligje që ndalojnë shitjen, përdorimin dhe posedimin e spyware, ka ristrukturuar shërbimet e saj të inteligjencës dhe ka përmirësuar protokollet e saj të privatësisë.
Megjithatë, kryeministri Mitsotakis do të pranonte vitin e kaluar se telefoni i Androulakis kishte qenë objektivi i një përgjimi tradicional nga shërbimi i inteligjencës kombëtare. Ai e përshkroi operacionin si të ligjshëm, por të gabuar, dhe këmbënguli se nuk kishte qenë në dijeni të tij. Kritikët e tij e akuzojnë për fajësim të të tjerëve. Shërbimi i inteligjencës, i njohur me akronimin grek, EYP, u vu nën kontrollin e drejtpërdrejtë të zyrës së Mitsotakisit në vitin 2019. Në rrjedhën e zbulimeve të shkaktuara nga pretendimi i Androulakis, shefi i EYP-së dhe shefi i kabinetit të kryeministrit do të humbnin punët e tyre.
Ndërsa qeveria ka pohuar se EYP iu përmbajt metodave konvencionale të përgjimit dhe nuk përdori kurrë Predator, kritikët e saj e kundërshtojnë këtë, duke vënë në dukje se lista e individëve të shënjestruar në përgjimet zyrtare – si Koukakis dhe Androulakis – shpesh i mbivendoset atyre të shënjestruar më vonë nga Predator. Qeveria është akuzuar gjithashtu për pengimin e një hetimi parlamentar mbi zbulimet e spiunazhit, pasi bllokoi dëshmitarët vendimtarë të dëshmonin. Hetimi përfundoi në një ngërç tetorin e kaluar, me partitë opozitare dhe qeverinë që paraqitën përfundime krejtësisht kontradiktore. Demokracia e Re tha se seancat dëshmuan se nuk ishte gjetur asnjë lidhje midis Predator dhe EYP.
Zyrtarët në Bruksel thonë se provat e mbledhura deri tani duket se implikojnë elementë brenda administratës. “Gjithçka po tregon nga njerëz brenda qarqeve qeveritare”, tha Sophie in ‘t Veld, një eurodeputete holandeze dhe raportuese e komitetit të Parlamentit Evropian që heton përdorimin e spyware në BE. “Mungojnë ende shumë copëza, por mund ta shihnin gjithsesi tablonë e plotë.”
“Logjikë e rreme”
Nëse skandali i përgjimeve përbën një sulm të drejtpërdrejtë ndaj privatësisë, kontratat e teknologjisë të epokës së COVID-19 aludojnë për një proces më të ngadaltë, më pak spektakolar – një erozion i vazhdueshëm i mbrojtjes së privatësisë. Ndryshe nga skandali i përgjimeve, historia e kontratave të COVID nuk u bë kurrë e zakonshme. Detajet misterioze të marrëveshjeve të fshehta të Greqisë me gjigantët e teknologjisë dukej se u interesonin vetëm mediave të vogla investigative.
Greqia ka qenë prej kohësh e prapambetur nga aspekti teknologjik, duke u renditur afër fundit të renditjes së bllokut të BE-së për digjitalizimin e shërbimeve publike dhe qeverisjen elektronike. Shumë të dhëna publike, përfshirë regjistri i tokës, janë ende të paplota. Grekët gjithashtu duhet të përdorin një sërë numrash identifikimi në marrëdhëniet e tyre me shtetin dhe sistemi ligjor është ndër më të ngadaltët në Evropë. Administrata e Mitsotakisit, duke mbrojtur kredencialet e saj teknokratike, siguroi fonde nga BE-ja për ta çuar shtetin grek në epokën e qeverisjes elektronike.
Kur shpërtheu pandemia, qeveria iu drejtua Silicon Valley, duke nënshkruar kontrata të nxituara me gjigantët e teknologjisë për ta ndihmuar atë në zbatimin e karantinave dhe zhvendosjen e shërbimeve thelbësore online. Marios Katsis, një deputet i opozitës me partinë Syriza, tha se qeveria kishte vepruar “në kufijtë” e pranueshmërisë në qasjen e saj ndaj mbrojtjes së të dhënave dhe privatësisë. “Duke përdorur pandeminë si pretekst dhe katalizator, ajo lidhi fshehurazi kontrata të shpejta”, tha ai, pa përmbushur “kërkesat për mbrojtjen e të dhënave personale”.
Një nga kontraktorët ishte Palantir, firma e diskutueshme amerikane që ofron softuer për analizimin e “të dhënave të mëdha” për klientët e saj në inteligjencën dhe zbatimin e ligjit. Palantir ra dakord të ndihmojë në mbledhjen dhe analizimin e të dhënave që do të mbështesin përgjigjen e qeverisë ndaj pandemisë – pa kosto dhe për një periudhë të caktuar. Marrëveshja nuk ishte e regjistruar në sistemin e prokurimit publik – qeveria tha se kjo ishte për shkak se ishte një kontratë me “kosto zero”. As marrëveshja nuk iu nënshtrua një studimi të vlerësimit të ndikimit për të garantuar që ajo i përmbahej direktivave të BE-së për privatësinë.
Në fakt, prania e Palantirit në Greqi u bë publike vetëm në nëntor 2020, rreth tetë muaj pasi ajo nënshkroi kontratën. Grekët do të zbulonin se Palantir kishte operuar në vendin e tyre nga një postim në Twitter nga ambasadori i atëhershëm i SHBA-së, i cili rendiste kompanitë amerikane që kishin ndihmuar administratën Mitsotakis të menaxhonte pandeminë.
Kur qeveria u detyrua përfundimisht të publikonte kontratën në janar 2021, pasi kishte skaduar, ajo doli të ishte vetëm dy faqe. Analiza nga grupi i të drejtave digjitale me bazë në Athinë, Homo Digitalis, zbuloi se kontrata origjinale ishte rishikuar një javë pasi ishte nënshkruar për të hequr çdo referencë për nevojën për të “pseudonimizuar” të dhënat. Avokatët nga grupi argumentuan se ky rishikim mund të çojë në një shkelje të ligjeve të BE-së, të njohura si GDPR, që rregullojnë përdorimin e të dhënave personale të individëve që jetojnë brenda bllokut.
“Problemi fillon kur ju zgjidhni një kompani si Palantir dhe e bëni këtë duke nënshkruar një kontratë prej dy faqesh”, tha Stefanos Vitoratos, nënkryetar i Homo Digitalis. Vitoratos tha se ai ishte veçanërisht i shqetësuar për mundësinë që platforma e Palantir mund të lidhej me të dhënat e mbledhura nga një shërbim mesazhesh me tekst që u prezantua nga qeveria për të zbatuar karantinën.
Ilia Siatitsa, një zyrtar i lartë ligjor në Privacy International, tha se qeveria greke kishte zgjedhur të mblidhte sasi të mëdha të dhënash si pjesë e masave të saj të rrepta të izolimit, pa ofruar masa mbrojtëse adekuate. “Ne kaluam në një logjikë të rreme që sa më shumë të dhëna të jepni, aq më mirë është.”
Në fakt, nxitimi dhe mungesa e transparencës me të cilën janë lidhur kontratat e kanë bërë të vështirë të përcaktohet nëse dhe në çfarë mase mund të jetë shkelur ndonjë rregull që rregullon përdorimin e të dhënave personale. Ministria e Transformimit Digjital tha se Palantir mori akses vetëm në të dhëna me burim të hapur në lidhje me fusha të tilla si trafiku dhe përdorimi i energjisë, si dhe statistika anonime dhe informacion demografik. Ministria tha se Palantir kishte akses vetëm në të dhënat që shteti kishte zgjedhur të ofronte dhe të gjitha të dhënat e përbashkëta u shkatërruan kur u përfundua bashkëpunimi me firmën. Për më tepër, tha qeveria, asnjë nga të dhënat e mbledhura përmes shërbimit të mesazheve me tekst të karantinës nuk u ruajt.
Palantir ka thënë se roli i saj ishte i kufizuar në përpunimin e “të dhënave demografike pandemike me burim të hapur dhe të dhënave demografike shtetërore greke të nivelit të lartë” që ishin “drejtpërsëdrejti të rëndësishme për menaxhimin e krizës së COVID-19”, në një deklaratë të lëshuar në përgjigje të një investigimi nga Lighthouse Reports dhe The Guardian.
Integriteti vihet në pikëpyetje
Në ditët e para të pandemisë, qeveria greke nënshkroi gjithashtu një kontratë me Cisco, konglomerati i Silicon Valley përgjegjës për pjesën më të madhe të pajisjeve të rrjetit që drejton internetin. Si rezultat i kësaj marrëveshjeje, qindra mijëra nxënës grekë ishin në gjendje të ndiqnin mësimet online nëpërmjet platformës së Cisco-s për video-konferenca, Webex.
Megjithatë, njësoj si me Palantir, kontrata me Cisco-n nuk ishte regjistruar në sistemin e prokurimit publik. Ajo u publikua vetëm rreth dhjetë muaj pasi ishte nënshkruar, pas presionit nga partitë opozitare dhe sindikatat e mësuesve. Dhe njësoj si me Palantir, kontrata u miratua përpara se të kishte kaluar një vlerësim ndikimi për të përcaktuar përputhjen e saj me ligjet e privatësisë.
Pasi kontrata u publikua përfundimisht, ekspertët e privatësisë identifikuan disa fusha që dukej se përbënin një konflikt me detyrimet e Greqisë sipas GDPR-së. Këto përfshinin një klauzolë në dukje të paqartë që i lejonte Cisco-s të mbante të dhëna për shtatë vjet pas skadimit të kontratës. Sipas ekspertëve, klauzola nuk specifikonte në mënyrë adekuate llojin e të dhënave të përfshira.
Albert Fox Cahn, drejtori ekzekutiv i organizatës jofitimprurëse me bazë në SHBA, Surveillance Technology Oversight Project, STOP, tha se ai ishte gjithashtu i shqetësuar nga një sistem i përdorur për të mbledhur informacione rreth besueshmërisë dhe performancës së një shërbimi, duke minimizuar çdo metadatë të lidhur me një person specifik. “Ky lloj informacioni mund të riidentifikohet lehtësisht, duke dhënë një portret shumë invaziv të jetës së individit”, tha ai.
Cisco ka theksuar se të dhënat e saj janë mbledhur dhe ruajtur në përputhje me ligjet e BE-së. Kompania tha se nuk ndan të dhëna në asnjë mënyrë ose nuk i përdor ato për qëllime komerciale dhe as nuk kryen “profilim” që mund të çojë në identifikimin e individëve.
Kontrata ishte objekt i një hetimi nga një organ zyrtar rregullator, Autoriteti i Mbrojtjes së të Dhënave, DPA. Raporti i Autoritetit i nëntorit 2020 theksoi disa shkelje, duke përfshirë një dështim për të informuar në mënyrë adekuate përdoruesit fundorë të shërbimit – mësuesit dhe fëmijët në shkollat greke – për mënyrën se si do të përdoreshin të dhënat e tyre. Autoriteti i kërkoi Ministrisë së Arsimit që të respektojë ligjin. Qeveria u përgjigj duke sfiduar integritetin e DPA-së dhe duke e kërcënuar atë me rishikim juridik.
Nëntorin e kaluar, DPA-ja e ripa rastin. Ai vlerësoi ministrinë për respektimin e shumicës së rekomandimeve të saj.
Hetimet zyrtare mbi kontratat teknologjike të epokës së COVID-19 dhe skandalet e përgjimeve u mbyllën pa shkaktuar ndonjë gjë të madhe. Me Mitsotakisin që siguron një mandat të dytë në detyrë, shkalla e shkeljeve të privatësisë gjatë mandatit të tij të parë mbetet e paqartë. Gazetari i Inside Story, Tasos Telloglou tha se ai priste që shkeljet të vazhdonin.
“Do të ketë masa mbrojtëse shtesë për çështjet e përgjimeve, por ata që shkelin sekretin do të jenë të vetëdijshëm për ato masa mbrojtëse”, tha ai. “Rregulli i tyre i artë do të jetë ende: më kap, po munde. Pyetja është: a mund t’i kapim?
Nektaria Stamouli është korrespondente e Mesdheut Lindor për Politico Europe. Ky artikull u realizua si pjesë e Bursës për Gazetari Ekselente, mbështetur nga Fondacioni ERSTE, në bashkëpunim me BIRN. Redaktimi nga Neil Arun.